Ragnar Nurkse’ün Kısır Döngü Teorisi ve Türkiye’de Çiftçilerin Sorunlarına Karşı Çözüm Önerileri

Gelişmekte olan ülkelerin ekonomi bağlamında sıkıntılı olmalarının nedeni, düşük gelir ve düşük tasarruf düzeyinde bulunmaları olarak belirtilirken bu konu “Kısır Döngü” teorisiyle açıklanmaktadır. Bu çalışmada, “Kısır Döngü” teorisiyle ve 2021 bütçe harcamalarında tarım sektörüne ayrılan pay vasıtasıyla Türkiye’de çiftçilerin sorunlarına değinilmek amaçlanmıştır. Bu teorinin sahibi olan Prof. Ragnar Nurkse Estonya’da dünyaya gelmiş ve ekonomik kalkınma ile uluslararası para birimleri üzerine uzmanlaşmıştır.

Kısır döngüden kaçınmak için gelişmekte olan ülkelerin gelir düzeylerini ve tasarruf düzeylerini arttırmaları gerekmektedir. Bu nedenle, aynı anda tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine yatırım yapılmalıdır.

Çeşitli alanlarda yapılacak yatırımlar, yerel piyasada arzın artmasını sağlarken aynı zamanda yerel piyasanın kısıtlanmasını ortadan kaldırmaktadır. Buna göre, dengeli kalkınmanın yerel piyasaya işlevsellik sağladığı bilinmektedir. Nurkse kısır döngü teorisinde, dengeli kalkınma ve verimlilik artışının gelişmekte olan ülkeleri kalkındırırken, yerel piyasaya yapılan yatırımlarla birlikte insanları yatırım yapmaya teşvik ettiğini dile getirmektedir. Böylelikle, yerel piyasa ile küresel piyasalar birbirini etkileyerek yoksulluk kısır döngüsünün kırılabileceğini  öngörmektedir. Kısır döngü teorisine göre, bir ülkenin kısır döngüyü tek başına sona erdirmesinin imkansız olduğu belirtilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde, küresel borçlanma ve hibelerle kısır döngü sona erebilmektedir.  

Türkiye’deki 2021 bütçe harcamaları 1 trilyon 346,1 milyar lira iken, 2021 yılında tarım sektörüne ayrılan kaynakların tamamı 42.4 milyar liradır. Bütçe harcamalarında tarıma ayrılan pay az olduğu için çiftçi enflasyon artışları, TL’nin Dolar karşısında değer kaybetmesi, çiftçinin üretim için yapılan giderlerinde vergi artışları ve banka kredilerindeki yüksek faizler çiftçiyi çok zor durumlara sokarken çiftçiler iflas etmenin eşiğine gelir. Buna göre, çiftçi kısır döngüye girer. Kısır döngüde olan çiftçi köyünü terk edip şehre yerleşince bıraktığı tarım alanında meyve ve sebze üretilmediği için ülke tarım ithalatına başlar, fiyatlar artar ve vatandaşın alım gücü azalır. Nurkse’ e göre bu kısır döngüden kurtulmak için tarım, sanayi ve hizmet sektörlerine aynı anda yatırımlar yapılmalıdır. Ayrıca, bütçe harcamalarındaki çiftçilere verilen toplam tarımsal desteğin arttırılması ve dış alemden borçlanma veya hibeler edinilmesi gerekmektedir.  

Köylerdeki fiziksel altyapı, eğitim altyapısı ve sağlık altyapısı şehirlerin ilgili altyapılarına göre yetersiz olması kırsal alanlarda yaşayan nüfusun köyleri terk etmesinin nedenlerinden biridir. Ayrıca, Türkiye’ de tüketilen su miktarı ev ve sanayiden daha fazla olarak tarım alanında kullanılmaktadır. Damlama sulama sistemleri ülkemizin su kaynakları için büyük önem taşımaktadır. Çiftçilerin damlama sulama sistemlerine ulaşmadaki gerek bürokratik gerekse maddi engellerin azaltılması gerekmektedir. Türkiye’deki üreticilerin sorunlarına bir de Manisa’daki üretici gözünden bakıldığında örneğin, üzüm üreticisinin sorunları da şöyle sıralanabilir: 

-Üretilen üzümün verimsiz olması, 

-Üzümün işlenmesi ve pazarlanması açısından üzüm yetiştiricisi birliklerin ve kooperatiflerin faaliyetlerinin verimli olmaması, 

-Üzümün piyasanın bir türlü istikrara kavuşamaması, 

-Üreticilerin birlik olmamaları, 

-Destekleme sisteminin mali açıdan yetersiz kalması ve sadece üzüm üreticisine yönelik destekleme sisteminin olmaması, 

-Üzüm çeşitliliğinin az olması 

-İç piyasa ve dış ülkelere gönderilen üzümlerde  kalite standardının yakalanamaması 

Çiftçilerin toprağını terk etmemesi için kurulan TARSİM’in desteklerinden faydalanması için bürokratik engellerin ve maddi engellerin azaltılması gerekmektedir. Hasat sonunda yetersiz kalan TARSİM destekleri yüzünden tarımsal ürün ekimi döneminde çiftçiler TARSİM sigortası yaptırmak için pek de istekli olmayabilirler. Son olarak TARSİM kurumu çiftçilere daha fazla destek olmalıdır.  

Ragnar Nurkse’ün kısır döngü teorisinden hareketle, tarım sektöründeki kısır döngüyü kırabilmek için dış dünyadan gelecek olan hibelere veya borçlanmalara ihtiyaç olmaktadır. Teoriye göre, ülkelerin tek başına kalkınması düşük bir ihtimal olarak görülmektedir. 

2021 Vatandaş Bütçe Rehberine bakıldığında, toplam bütçe harcamalarında bütün tarım sektörüne ayrılan payın az olduğu görülmüştür. Çiftçilerin enflasyon, paranın değer kaybı ve maliyetlerindeki vergi artışlarından kötü etkilendiği ortaya çıkmıştır. Kırsal alanlarda çeşitli altyapı sorunları bulunduğu tespit edilmiştir.

Bu sorunları aşabilmek için, toplam bütçe harcamalarında tarım sektörüne ayrılan payın arttırılması gerekmektedir. Çiftçilerin çeşitli maddi olumsuzluklar karşısında korunması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Teori kapsamında, kısır döngüden kurtulmak için kamu otoritesinin tarım sektörüyle ilgili birçok alanda yatırımlarını arttırması ve ilgili otoritenin kırsal alanlardaki çeşitli altyapı sorunlarına çözüm bulması önerilmektedir. Devlet destekli sigorta firmalarının çiftçilere maddi açıdan biraz daha kolaylıklar sağlaması gerektiği ve Türkiye’de modern sulama sistemlerine ulaşmada çiftçilere kolaylık sağlanması gerektiği düşünülmektedir. Manisa’daki üzüm piyasasının istikrara kavuşması ve üzüm’ ün kendisine ait destekleme sisteminin olması gerektiği değerlendirilmiştir.

Kaynakça

Akman, H. (2019). Ekonomik gelişme sürecini etkileyen beşeri sermayede eğitimin rolü: Bartın ili örneği (Master's thesis, Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü) S:25 

Anık, M. (2019). Kalkınma ve yatırım bankalarının ülkelerin Sosyoekonomik kalkınmasındaki rolü ve Bir örnek Olay Incelemesi (Doctoral dissertation, Marmara Universitesi (Turkey)). S:18

Mızrak, M. (2017). Asya Örneklerinden Hareketle Türkiye İçin Bir Kalkınma Modeli Değerlendirmesi. Yüksek Lisans Tezi, S :48 

Semerci, A., Kızıltuğ, T., Çelik, A., & Kiracı, M. (2015). Türkiye bağcılığının genel durumu. Mustafa Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 20(2). 

T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Bakanlığı 2021 Yılı Bütçesi Vatandaşın Bütçe Rehberi 

Tekin Turhan, G. (2012). Kara sınırı komşuları ile ticaretin Türkiye'nin kalkınmasına etkisi-çekim modeli yaklaşımı. S:17.