KENTLERDE VERTIPORTLAR

“Kentsel Hava Ulaşımı” (Urban Air Mobility) özellikle hemen yanı başımızda, Avrupa’da hızla gerçeğe dönüşüyor ve bugüne kadar hepimiz model maketler (mock-up) ve videolar aracılığıyla kentsel alanlarda hava ulaşımının nasıl görünebileceği hakkında birçok sunum, illüstrasyon görmüşüzdür.

EASA'nın Urban Air Mobility üzerine yaptığı çalışmalar, hava taksileri ve tıbbi nedenlerle yapılan teslimatlar gibi kullanımların, AB vatandaşları tarafından geniş çapta kabul gördüğünü ve büyük olasılıkla ilk uygulanacaklar arasında olacağını açıkça göstermiştir. EASA’nın “Dikey Kalkış ve İniş (VTOL)” konulu yazısında ise şehirlerden havalanan ve inen uçakların konsepti anlatılmıştır. Ancak VTOL'ler ve diğer uçaklar/hava araçları tam olarak nereden kalkacak ve inecektir?

24 Mart 2022 tarihinde dikey kalkış ve iniş yapabilen hava araçlarının şehirlerde iniş kalkış yapabilmesi için EASA “vertiport” tasarım kılavuzunu bile yayınladı. Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) tarafından hazırlanan vertiport tasarımı, hava araçlarının iniş ve kalkış bölgeleri için yayınlanan ilk ayrıntılı kılavuz olma özelliği taşıyor. EASA internet sitesinden yayınladığı kılavuzu, dikey kalkış ve iniş yapan araç (VTOL) ve benzeri araçlar için altyapı gereksinimlerinin, endüstriye ve şehir planlamacılarına güvenli vertiport tasarımları oluşturmada yardımcı olacağını vurguladı. 

EASA'nın VTOL'ler ve eVTOL'ler için Kıdemli Proje Sertifikasyon yöneticisi Lionel Tauszig’in Kasım 2021'deki Avrupa Rotorları Etkinliği için hazırladığı sunum özetle uçuş profilleri ve vertiportlar hakkında ayrıntılı teknik bilgiler içermektedir.

Gelin bu bilgiler eşliğinde VERTİPORT’lar ile ilgili fikirlere, ilkelere ve tasarımlara şöyle kısaca bir bakalım.

Vertiport'lar - hava taksileri ve dronlar gibi VTOL'ler için merkezler

Önce bir Vertiport'un teknik açıklamasına göz atalım: ‘Vertiport: VTOL uçaklarının iniş ve kalkışı için kullanılan veya kullanılması amaçlanan bir kara, su veya yapı alanıdır.’

Bu tanım, vertiportların, yolcuların veya VTOL ile seyahat eden malların güvenli ticari hava taşımacılığı için gerekli altyapıyı sağlayan özel alanlar olduğu anlamına gelir. Urban Air Mobility'nin potansiyelini tam olarak gerçekleştirmek için, vertiportların caddelere, tren istasyonlarına, otobüslere vb. iyi bağlantı hizmetleriyle kolayca erişilebilir olması gerekir. Bunlar sokak seviyesinde veya binaların üzerinde olabilir.

Yörüngeler ve Rotalar (kalkış ve iniş sırasındaki uçuş yolları)

Tanım olarak, bir VTOL hava aracı dikey olarak kalkabilir ve inebilir; ancak kalkışın ilk kısmı,

 dikey profil ve uçuş yolunun geri kalanı düşük açılı olacak şekilde sınırlı olabilir.

Bu nedenle, VTOL'nin aldığı tüm dikey uçuş yolunu veya başka bir deyişle uçuşun tırmanış ve alçalış açısını hesaba katmak önemlidir.

Soldaki resim, bir VTOL'nin bu vertiporttan herhangi bir engel olmadan havalanabileceği anlamına gelen, 'net' yeşil bir kalkış açısına sahip bir çatı vertiportunu göstermektedir. Sağda ise, zemin seviyesinde bir vertiport görebilirsiniz; bu, aynı VTOL'nin kalkış rotasının çok az açılı olduğu için oradan kalkamayacağını ve bu nedenle yolda bir engel olacağını gösterir. Bu da daha düşük performansa sahip bu hava aracı için buradan kalkış yapılmasının mümkün olmadığı anlamına geliyor.

Uyarlanabilir Kentsel Hava Ulaşımı

EASA, Urban Air Mobility'nin tüm kentsel kurulumunu ve VTOL türlerini destekleyecek şekilde uyarlanabilmesini sağlamak için mümkün olan en geniş gereksinimleri sağlamak istiyor. Üç farklı kalkış profiline bir göz atalım.

Yükseltilmiş konvansiyonel kalkış:

VTOL, bir arıza durumunda kalkışta olası bir alçalmaya bile izin vererek, bir şehirdeki yüksek bir noktadan (örneğin yüksek bir binanın çatısı) havalanır.

Konvansiyonel kalkış:

Burada VTOL, yakınında herhangi bir engel bulunmayan bir alandan havalanır. Vertiport ayrıca, bazı VTOL türleri ve görevleri için enerji verimliliğini artıran, kalkış başlangıcı için rule yapılabilen küçük bir piste sahip olabilir.

Yine, belirli arıza durumunda önemli olan kalkışta olası bir alçalma için bir pay vardır.

Dikey kalkış:

Bu profil, VTOL yörüngesinin büyük bir bölümünün dikey olarak gerçekleştirildiği, engeller açısından zengin bir ortamda dikey kalkış için özel olarak tasarlanmıştır.

Ayrıca bu koşullar altında belirli arızalar yönetilebilir.

Güvenli Kalkış ve İnişlerin Sağlanması

Yukarıdaki kalkış profillerinden ayrı olarak, vertiportların ve VTOL rotalarının yeri ve türüne karar verilirken dikkate alınması gereken genel anlamda iki hedef grubu daha vardır.

1. Güvenlik hedefleri

• Uçak iki kategoride sertifikalandırılabilir: Temel veya Gelişmiş.
• Yoğun kentsel semalarında uçuşlar veya yolcuların Ticari Hava Taşımacılığı (Hava Taksileri) için talep edilen “Gelişmiş” kategorisine en yüksek güvenlik hedefleri belirlenmiştir.
• “Temel" kategori, orantılılık sağlamak için VTOL ile taşınan yolcu sayısına (0-1, 2-6 veya 7-9) bağlı olarak daha düşük güvenlik hedeflerine sahiptir. Kırsal alanlar gibi yoğun alanların dışında yolcuların ticari olmayan hava taşımacılığı için kullanılabilir.

2. Performans hedefleri

Her kategori VTOL için, motor arızası gibi olaylar durumunda VTOL'nin emniyetli operasyon yapabilmesi için sahip olması gereken kabiliyeti açıklar.

Gelişmiş Kategori

Şehirler gibi yoğun alanlarda kentsel gökyüzünden yararlanan VTOL'ler için, VTOL'nin bir şehir dışındaki başka bir bölgeye anında inişi mümkün olmayabileceğinden, VTOL'nin 'devamlı güvenli uçuş ve iniş' gerçekleştirmeye uygun olması istenir.

Temel Kategori

Yoğun olmayan alanlarda uçan VTOL'ler, kontrollü bir acil iniş gerçekleştirmek için daha fazla seçeneklere sahiptir. İniş, bir vertiportun dışında olabilir; ancak güç kaybı durumunda bir helikopter veya uçağın başarabileceğine benzer şekilde acil durum kontrol edilebilmelidir.

Engelsiz Kalkış ve İnişler İçin Huni Şeklinde Çözüm

EASA'nın 24 Mart 2022'de yayınlanan prototip teknik özellikleri, engelsiz kalkış ve iniş sağlamak için yenilikçi bir konsept sergiliyor.

Vertiportun üzerinde “engelsiz hacim” olarak adlandırılan huni şeklindeki bir alan, VTOL'lerin önemli bir dikey segment ile kalkış ve iniş yapabilmesini sağlar ve bu şekilde kentsel bir ortamda çevresel ve gürültü kısıtlamalarını da dikkate alır.

Pekala, Biz Neredeyiz?

Avrupa, Havacılık Emniyet Ajansı (EASA) ile koordineli olarak önümüzdeki çok yakın bir gelecekte yoğun bir şekilde kullanmayı düşündüğü “Kentsel Hava Ulaşımı” için alt yapısını şimdiden neredeyse dizayn etmişken biz ne yapıyoruz? Bunlarla ilgili bir ön çalışmamız var mı? SHGM veya DHMİ ilgili birimleri bu gelişmeleri takip edebiliyor mu? EASA’nın yaptığı bu çalışmalara en azından gözlemci olarak katılıyor mu? 

Yoksa bekleyip gelişmeleri uzaktan takip mi edeceğiz? Görüldüğü gibi yapılan hazırlıkların teknik, dizayn vs. açısından çok büyük bir fevkaladeliği yok. Sadece planlama ve koordinasyon ile geleceğe hazırlanmak biraz vizyon, emek ve ilgi istiyor…